Pri "komputero*" (1)

De la forumo "linguolisto" (msj. n. 3347)

Me skribis:

Kara samideani,

me opinionas ke Ido bezonas ne nur la vorto por l'aparato (A "computer"), ma anke la vorto por la ago di ta aparato, t. e. la ago elaborar e traktar la *datumi kontenata da ol.

Ido organizesas en maniero havar la vorti por la agi e por l'instrumenti, derivante l'uni de l'altri per l'uzo komoda e facila (e reguloza) dil sufixi, quale "telefonar" e "telefonilo", "martelo" e "martelagar".

Do esus bona, segun me, decidar vorto por la ago e derivar l'aparato per sufixo (quale pri "telefon-ar" > "~-il-o"), nam en l'altra maniero ni havus la verbo *komputor-ag-ar, quan me judikas kom kelkete pezoza.

Or la radiko por expresar la ago, segun omni (me kredas), esus *komput-(ar), e por l'aparato on derivus la vorto de ta radiko per sufixo.

Nu, segun me, en ica kazo, la sufixo maxim apta e konvenanta tamen esus ne "-il-", ma "-er-", nam, en la kazo dil telefonilo, ni exekutas la ago telefonar, e la telefonilo esas l'instrumento qua posibligas la ago exekutata da ni; kontree, en la kazo dil *komputoro, ni nur presas klavi por komandar ago, ma ta ago (elaborar *datumi) exekutesas dal aparato; do la derivajo esus *komput-er-o.

Fakte la sufixo -er- darfas aplikesar anke a nomi di objekti, quale explikesas en la KGD, en la chapitri pri la sufixi;
on lektas pri la sufixo -er-:
"Ta sufixo aplikesas anke a nomi di bestii o di objekti qui esas karakterizata da specal ago kustumala : reptero, ruminero, rodero, klimero; remorkero, krozero, flotacero (Vid. sufixo -il)";
e pri la sufixo -il-:
"-il- indikas instrumento (o implemento) : on brosas per brosilo, on pektas per pektilo; ma -er indikas aganto : remorkero remorkas per su ipsa".

En ica maniero ni havus anke vorto qua esas plu simila al formo "computer" dil Angla e ne nur dil Angla, nam anke la Germana, l'Italiana e la Rusa uzas la sama o simila formo, do vorto plu internacione rikonocebla.

Parenteze, Esperanto ne povas formacar ta vorto nam ol ne havas la sufixo -er- kun tala senco: pro ca motivo olu havas la formo "komputilo".

Saluti kordiala!

Tiberio Madonna

Pri la nomi dil literi (2)

De la forumo "idolisto" (msj. n. 18073)

Me skribis:

Kara José,

segun me la digrami "ch" e "sh" ne havas sua propra nomo: mem se omnu de li havas unika sono, kande on espelas vorto, on devas dicar "ce-he", "se-he"; exemple la vorto "richa" espelesas tale: "re-i-ce-he-a"; nam, en Ido, quankam digramo indikas un sono, de la vidpunto alfabetala ol konsideresas kom du literi.

Kontree en la Hispana (1) la digramo "ch", mem se kompozesas da du literi, esas konsiderata, en l'alfabeto, kom litero unika.

L'indico di to esas en la dicionarii: atencante l'ordino dil vorti en la dicionarii di Ido e di la Hispana, on remarkas la difero, pri to, inter la du lingui:
en la dicionario Idala la vorto "chipa" esas ante la vorto "cielo", nam on egardas single la literi, e do la "h" kompreneble esas ante la "i";
kontree en la dicionario Hispana la vorto "chico" esas pos la vorto "cielo", e fakte "chico" mem trovesas en la chapitro sequanta (olta di la litero "ch"), nam on egardas la "ch" kom unika litero. Pro to en la Hispana la vorto "chico" espelesas tale: che-i-ce-o, diverse de Ido.

Me esperas explikir la koncepto sat klare.

Koncerne tua ideo pri la sekretario linguala, me pensas ke to esus honoro tro granda por me, e me dankas tu pro tua estimo.

Saluti amikala!

Tiberio

(1) Pose Antonio Martínez, de Hispania, informis ni pri recenta reformo en la Hispana, segun qua la digrami nun konsideresas quale en Ido (videz la mesajo n. 18083 che la sama forumo).

José skribabis:

Kara Tiberio, danko pro tua balda respondo. Me havas dubito ka la sh e ch havas lia propra pronuncado.

Parenteze, ka tu ne pensabas divenar la sequanta sekretario linguala di ULI? Tua konocado pri gramatiko semblas esar bona por la posteno.

Kordiale
JCR

Pri la nomi dil literi (1)

De la forumo "idolisto" (msj. n. 18070)

Me skribis:

Hola!
La nomi dil literi en Ido esas:
a, be, ce, de, e, fe, ge, he, i, je, ke, le, me, ne, o, pe, que, re, se, te, u, ve, we, xe, ye, ze.
Saluti amikala!
Tiberio

José skribabis:

Kara amiki:

Quala esas la nomi dil literi en Ido? Kelkafoye me mustas o mustos dicar interretala adresi en Ido Sonora ed por me esas grava savar quale pronuncar korekte la nomi dil literi dil alfabeto idala.

Kordiale
JCR

Pri -ez (3)

De la forumo "posta_Mundi" (msj. n. 2954)

Me skribis:

Kara Tomaso,

semblas a me ke ni sucesis komplexigar afero qua reale esas tre simpla! Esas vera ke me agis diskurso kelkete komplexa, ma ta esis diskurso teknikala, di linguistiko, di analizo gramatikala, ne diskurso di instruktado/lernado di la linguo, qua kontree esas simplega. Ni ne devas lernar quale ni povas konstruktar linguo, ni devas simple lernar linguo ja konstruktita, t. e. studiar la gramatiko, qua esas simpla e flexebla. La laboro harda ja facesis da plura eminenta studiemi un yarcento ante nun, por donar a ni linguo extreme facila.

La normala pronunco di "demonstrez" esas [de'monstrez], do kun la sonora "z", tale quale ni skribas ol; la pronunco nesonora "s" esas nur *alofono di "z", varianto di "z" finala: ol esas pronunco qua esas tolerata, admisata nur se la pronunco "z" esas deskomoda por uli, e to esas afero posibla e justifikinda, nam ta eventuala pronunco genitus nula detrimento por la kompreno, pro ke ne existas en Ido altra desinenco -es qua havas diversa signifiko, ne esas risko di konfuzigo. Do en ta kazo irga ne-toleremeso ne esas aceptebla, nam helpolinguo devas esar ya reguloza, ma anke tre praktikala e tre flexebla, e tale esar facila por la maxim multa populi posible.
Fakte la lerno esas plu facila kam lo kredata, nam tu ne devas kaptar difero inter "s" e "z" en la fino di vorto, e povas konsiderar oli kom la sama konsonanto, sen distingar l'una de l'altra: do tre facila por la lernanti. Ne existas en Ido vorti qui distingesas pro ke l'una havas "s" finala e l'altra havas "z" finala; do en ica kazi la prononci "s" e "z" darfas konsideresar l'una kom varianto di l'altra.
Plusa exemplo di varianti esas (anke en Esperanto) la vokalo "e", qua povas havar pronunco plu o min apertita: plu apertita quale en la Franca "particulière", o min apertita quale en la Franca "particulier". La diversa pronunci ne importas, sive en Ido sive en Esperanto, nam ne existas vorti qui distingesas per du diversa "e"; lo sama esas pri la vokalo "o".

Tu dicis ke existas anke radiki qui finas per "ez", e pro to irge li povas konfundesar a volitivo kun finajo -ez.
Certe en Ido existas radiki qui finas per "ez", ma ta radiki havas anke desinenci, ka ne? Oli povas ne havar desinenco kande li esas verbi od adjektivi elizionita. Nulu de la radiki quin tu mencionas kom exempli povus krear irga problemo:
"fez", "parentez" e "hipotez" esas radiki di substantivi qui, mem se li esus uzata kom verbi o kom adjektivi ed elizionata, ne povas genitar miskompreni e konfuzigi kun la dezinenco -ez, nam ne existas altra radiko "hipot", existas radiko "parent" ma ol esas nomala (do nula "parent-ez"), e ne existas radiko "f";
la radiki "komplez" e "pez" esas verbala, ma ne existas verbo "kompl-ar" kun volitivo "kompl-ez", a qua la radiko "komplez" povus konfundesar, ed anke ne existas radiko verbala "p" kun volitivo "p-ez";
la radiki "frenez", "poez" e "prez" ne existas.
Altralatere l'eliziono di la verbi nule esas obligala, ma nur permisata, e certe ol esus evitenda kande ol povas genitar dusenceso.
Ed irgamaniere la radiki qui finas per "ez", anke omna ceteri ne mencionita, esas plu poka kam omna verbi qui povas prenar la sufixo -es-, qui esas praktike omna verbi transitiva! Fakte omna verbi transitiva povas havar la voco pasiva, por qua on uzas la sufixo -es-. Do en multega verbi on devus evitar l'eliziono se on havus dezinenco -es por la volitivo vice -ez, nome en omna verbi pasiva: exemple, kande ni dicus "konstruktesas" (= "esas konstruktata"), ni ne povus elizionar ol dicante "konstruktes" nam existus la volitivo "konstrukt-es". Vice to, la dezinenco -ez por la volitivo nule kreas problemi, adminime pri la radiki finanta per "ez" quin me examinis supere, e mem se existas radiki (tre poka) qui povus genitar dusencesi, en ta poka kazi (e nur en ta poka kazi!) ni esos koaktata ne uzar l'eliziono por ne efektigar miskompreni.

Pluse tu dicis ke ulfoye ne esas facila distingar la vokali en ne-acentizita silabo. Yes, ma, se vere existas ta problemo, ta esas problemo ne nur pri la volitivo ma preske pri la tota konjugo! La tempi dil indikativo e kondicionalo distingesas l'una de l'altra ya per la lasta ne-acentizita vokalo, qua esas la nura elemento varianta inter la diversa formi verbala: amas, amis, amos, amus distingesas nur per a, i, o, u: do pro quo on pretendas distingar la volitivo per la konsonanto prefere kam por la vokalo? La volitivo havas plusa vokalo diversa de la quar vokali mencionita "a", "i", "o", "u": ol havas "e", qua distingesas de le cetera. Se la problemo esas ya distingar ta vokali nam oli ne esas acentizita, do la problemo relatas ne nur Ido ma anke Esperanto, adminime pri la tempi dil indikativo e la kondicionalo, qui esas sama kam en Ido. Me opinionas ke sive la parolanto devas esforcar klare pronuncar, sive l'askoltanto devas esforcar kustumeskar la distingo dil diversa vokali.

Amikale,
Tiberio

Thomas Alexander skribabis:

Tiberio,

la Kompleta Gramatiko Detaloza ne eroras, nam la ne-sonorigo di la konsonanti sonora finala esas normala fenomeno anke en la lingui naturala,

Efektive, la naciaj lingvoj enhavas multajn aferojn, kiujn helplingvo ne havu. Leginte vian diskuton pri "demonstres" kaj "demonstres", mi vidas ke la sistemo povas funkcii, sed mi dubas cxu gxi vere estas facile. Laux mi, se oni devas prononci gxin "demonstrès" oni skribu gxin tiel (aux eventuale kun fina apostrofo, kiel en Esperanto.)

"Se vorto finigxas per "es" akcentu la E, sed se gxi finigxas per "ez", prononcu gxin "es" sed akcentu alian silabon." Cxu vere ne estas radikoj en Ido kiuj finigxas per -ez?

fez komplez frenez poez pez prez parantez hipotez

Pose tu dicas: "Tiam aparte gravas cxiam bone distingi la vokalojn en neakcentita silabo", e pri to tu esas justa.

Sed foje tio ne estas facila. Klara prononco de "-ez" ja helpus. Estas fakto ke mi miskomprenis la sondosieron pro tio. Ankaux estas fakto ke mi ne estas idisto, sed mi ja legis tutajn librojn kaj centojn (milojn) da mesagxoj en Ido.

En vid-al-vida renkontigxo kun interesa kunparolanto mi ja farus cxiajn penojn por kompreni. Mi lernus kapti la diferencon inter "s" kaj nevocxita "z", sed se temas pri modela prononco, mi restas nekonvinkita pri la valoro de tiu oficiala permeso misprononci "-ez."

Amike salutas,
Thomas/Tomaso ALEXANDER.