Pri la kolori

De la forumo "posta_Mundi" (msj. n. 5170)

Anke ca mesajo esas originale bilingua; hike vi povas lektar la parto en Ido. Por lektar la mesajo originala, irez direte a la texto di la forumo:
http://es.groups.yahoo.com/group/posta_Mundi/message/5170

Me skribis:

Kara Lenadi,

tu esas justa, kande tu dicas ke on ne bezonas nova sufixi por la kolori en Ido.

La koloro esas la qualeso di objekto, e pro to l'adjektivo bezonas simple la sufixo -es-; "la blueso", "la verdeso", e. c..

Ultre to, remarkez ke "la botelo verda" ne esas lo sama kam "la koloro verda". L'adjektivo "verda", en la realeso, darfas referesar nur ad objekti, ne ad olia qualeso: ne esas la koloro to quo esas verda, ma esas la botelo. La koloro esas la "esar verda" di la botelo, e do la "verdeso".
Or, pro ke la koloro esas la verdeso, l'adjektivo referenda a la koloro darfas esar nur adjektivo qua signifikas "qua esas verdeso", nome "verdesa".

La justa expresuro esas "la koloro verdesa" e ne "la koloro verda".

To esas la motivo pro qua la frazo "la blua di ta vestio esas bela" ne esas korekta, ed anke ne korekta esas "la bluo di ta vestio esas bela": fakte, "la blua" e "la bluo" diferas nur en la rolo gramatikala, ma expresas la sama koncepto, quale "bela" e "belo". Do, se esas nekorekta "la bluo di ta vestio...", esas nekorekta anke "la blua di ta vestio..."; li amba signifikas "la blua kozo" e ne "la blueso". Ma se on darfus dicar "la blua koloro", on anke darfus dicar "la blua [koloro]" o "la bluo", ka ne? Yen la pruvo dil fakto ke mem "la blua koloro" esas nekorekta; nam la korekta expresuro esas, quale me dicis ja supere, "la bluesa koloro", t. e. "la koloro qua esas blueso". Do la frazo korekta esas: "la blueso di ta vestio esas bela".

Amikale,

Tiberio

Lenadi skribabis:

Kara Gaël,

Kande me parolis de "blui" pri soldati, en ta exemplo me donis la kuntexto, nova soldati qui *weras uniformi qui esas blua vice altra qui esas verda. Forsan to eventis en Sildavia o Borduria, ma on havis kuntexto klara. Me ne uzus sat naiva por uzar "blui" kredante ke ol esus universa nociono en senco de nova membri di grupi.

Ma kande tu dicas :
"Segun me on devas dicar "la blua di ta vestio esas bela" e ne "la bluo di ta
vestio esas bela" se on intencas dicar "la blua koloro di ta vestio esas
bela" vice "la blua kozo di ta vestio esas bela" (povas existar blua kozo en
la vestio)." , me opinionas ke to es nelogikajo en Ido.
Uzar adjektiva formo por substantivo, me ne konkordas pri to.
On povas dicar "lo blua" o "la bluo" o "la blua koloro". Me opinionas ke on darfas uzar "la blua" se to es nur abreviuro de "la blua (koloro)", do to necesas ke kuntexto pri to esas klara. Ma en ta kazo, quale irga adjektivi, la substantivo derivata nemediate ne dicas la qualeso generala, e me duras pensar ke "blueso" es same "grandeso", la vorto qua expresas bone en Ido la karaktero blua di kozo.
On ne bezonas nova sufixi pri kolori, ma on ne devas krear eceptaji a la reguli di la derivo, e "la blua" ne es korekta formo de substantivo.

Tu dicas anke : "Irgakaze on ne devas expektar troa logiko en la linguo. Pri linguo, la bona logiko esas la komuna raciono."
Me ne povas konkordar pri to. Me expektas logiko en Ido. La "komuna raciono" ne es altra kozo kam logiko, ma on povus anke uzar "komuna desraciono" por justifikar irga eceptaji.
Ne omna lingui bezonas konjugi di la verbi, bezonas specala formo pri plurali, bezonas sufixi tre preciza (ig, iz, iv...), o ankor renversebleso de la dezinenci, ma se on uzas ta sistemi en nia linguo, on ne darfas dicar hike "to es bona nam logika" ed ibe "logiko es superflua". Quale dicis de Beaufront (pri la verbi), "esus kontrea a bona interkompreno [...] lasante al komuna raciono la sorgo trovar la senco".

[...]

Amikale
Lenadi

Pri -abis

De la forumo "posta_Mundi" (msj. n. 4769)

L'originala mesajo n. 4769 esas bilingua. Hike aparigesis nur la parto en Ido. Por lektar la mesajo originala, on povas irar direte al texto dil forumo:
http://es.groups.yahoo.com/group/posta_Mundi/message/4769

Gaël skribabis en "linguolisto" (mesajo 3657
http://tech.groups.yahoo.com/group/linguolisto/message/3657):

[...]

Pri l'altra temo : Se vu intencis per "dicabis" nur l'anteeso di la dicar relate la sendo dil mesajo da Herder, takaze la korekta formo esis "dicis".
Nam en Ido la regulo esas ke on uzas en subordinita propoziciono (nedireta diskurso) la sama tempo e modo quan on uzus en chefa propoziciono (direta diskurso) (KGD). To signifikas ke on ne devas agar quale en la romanala lingui (F, H, I exemple) ma kontree quale en la Rusa. Exemple dil KGD :
- il dicis ke il skribas ; il dicis : "me skribas". (samtempeso di la skribar e di la dicar)
- il dicis ke il skribis hiere a vua matro ; il dicis: "me skribis hiere a vua matro". (anteeso di la skribar relate la dicar)
- il dicis ke il ja skribabis dufoye ante recevar respondo ; il dicis : "me ja skribabis dufoye ante recevar respondo". (anteeso di la skribar relate la recevar)

Do se l'ago di la propoziciono subordinita esas ante l'ago dil chefa propoziciono, on uzas la pasinto simpla (-is) e ne la formo kun -ab-.
Me komprenis pro quo vu uzis la formi per -ab- pro quo en la Franca, ni havas simila regulo (la uzo dil tempi esas kelke diferanta en H. ed en F. ma esas ofte simila). Ma en Ido, la regulo esas diferanta. On povas remarkar en l'exemplo di la KGD ke en la kazo ube esas formo kun -abis-, existas verbo "recevar" pri qua la verbo kun -abis- esas antea. Fakte, l'anteeso di "skribabis" ne esas relate "dicis" ma relate "recevar".

Do en la frazo:
"l'unesma punto, balde klarigesis da Herder per la KGD, malgre ke on dicabis a me sonjir tal rarajo", "dicabis" devabus esar "dicis" por intencar l'anteeso di "dicis" relate "klarigesis".

[...]

Me skribis:

Tote kontree, en la hika frazo, la vorto "dicis" indikus la samtempeso e ne l'anteeso.

La regulo di la tempi supere mencionita trovesas en la chapitro "Tempi e modi" di la KGD, paragrafo 131 (l'unesma paragrafo dil chapitro):

"on uzas en propoziciono subordinita (nedireta diskurso) la sama tempo e modo quan on uzus en chefa propoziciono (diskurso direta)."

Do ca regulo parolas pri diskurso nedireta e diskurso direta; ma, ube esas la diskurso en la frazo da Partaka?

Ta regulo dil KGD ne relatas OMNA propozicioni subordinita, ma NUR la propozicioni subjekta od objekta, t. e. la propozicioni qui konstitucas subjekto o komplemento direta, ne irga komplementi, quale on deduktas del exempli skribita quik pose, qui esas exempli di propozicioni objekta o subjekta:

"Ex. : il dicis ke il skribas (1) (il dicis : me skribas);
il dicis ke il skribis hiere a vua matro (il dicis : me skribis, e. c.);
il dicis ke il ja esis skribinta o : skribabis dufoye ante recevar respondo il dicis : me ja esis skribinta o skribabis, e. c.;
[...]"

Me trovis en la KGD plura exempli di frazi qui ne sequas ta regulo, evidente pro ke oli ne konstitucas komplementi direta, ma altra komplementi, exemple komplementi tempala;
me selektis la suba exemplo pro ke ol esas ta qua maxim bone klarigas l'afero; ol trovesas en la sama chapitro, ma plu sube, en la paragrafo 137, e relatas la difero inter la formo adjektivala ed adverbala di la participi, do altra temo, ma ol esas utilega anke klarigar nia kazo:

"[...]
Ma en : la viro vidis cigno natanta sur la lago; nur la formo adjektivala devas uzesar, pro ke la koncernato (cigno) ne esas subjekto. Se, en ica exemplo, ni dicus : natante (sur la lago), la senco esus tote altra, nam lore la frazo equivalus : la viro vidis cigno, dum ke il (la viro) natis sur la lago. Por ica lasta senco esus plu bona dicar : natanta o natante sur la lago, la viro vidis cigno."

Or, pri nia kazo, se la frazo "la viro vidis cigno, dum ke il (la viro) natis sur la lago" equivalas "natante sur la lago, la viro vidis cigno", to signifikas ke la viro vidis samtempe kam il natis: la du agi esas samtempa; do pro quo on ne uzas la formo "natas" vice "natis" en l'expresuro "dum KE il natis"? Pro quo ne -as quale on expektus pro la regulo dil paragrafo 131?
Pro ke "dum ke..." esas komplemento tempala e ne komplemento direta.

Nu, en la frazo da Partaka, "malgre ke..." ne esas komplemento direta, ma komplemento grantala, e pro to ol ne sequas la regulo dil paragrafo 131.

Se on dicus:
"l'unesma punto, balde klarigesis da Herder per la KGD, malgre ke on dicis a me sonjir tal rarajo"
to signifikus ke l'ago klarigar e l'ago dicar esas samtempa, same kam l'ago vidar e l'ago natar dil altra exemplo. Kontree, en la frazo da Partaka, l'ago dicar esas antea relate l'ago klarigar, e do, por expresar ica anteeso, on devas dicar:
"l'unesma punto, balde klarigesis da Herder per la KGD, malgre ke on dicabis a me sonjir tal rarajo".

Pro ca motivi, klareskis ke la frazo da Partaka esas tote korekta.

Kordiale,

Tiberio

Pri la pluralo en Universalglot

De la forumo "posta_Mundi" (msj. n. 4652)

En realeso lo sequanta esas tradukuro en Ido dil originala mesajo en Euriko n. 4652. Por lektar la mesajo originala, on povas irar direte al texto dil forumo:
http://es.groups.yahoo.com/group/posta_Mundi/message/4652

Me skribis:

Kara Partaka e James,

me atencis bone la frazo en Universalglot, studiante l'Internet-pagino di Wikipedio relatanta ca linguo,

en l'Italiana: http://it.wikipedia.org/wiki/Universalglot
ed en l'Angla: http://en.wikipedia.org/wiki/Universalglot

e, segun me, la dicuro "meni senior" esas plurala: nome in Ido "mea siori".

En la fako pri la substantivi ed adjektivi, esas skribita ke sive la substantivi sive l'adjektivi esas ne-variebla, ed en la du exempli montranta la singularo e la pluralo povas videsar ke la difero inter le du (sing. e plur.) esas nur en l'artikli ("el" e "li");

nam fakte en la fako pri l'artikli, plu sube, esas skribita ke nur l'artikli e la pronomi indikas la difero inter singularo e pluralo;

or, esas ya posibla ke, kande ne esas artiklo, la pluralo expresesas per la posedalo: se ne, quala difero esas inter "Men" e "Meni"?

En la parto infra di la pagino esas du exempli di texto en Universalglot: letro di danko e, sube, peco de konverso;

l'unesma komencas per "Men senior"

e la duesma per "Ben dai, Meni senior": versimile en ca duesma kazo la parolanto dicas sua frazo a plura personi: nam en la suba lineo (versimile la respondo, nam ol esas konverso) la respondanto parolas pri plura personi, e dicas: "Un ex enos ese ruser e du ese italier e el quatli ese deutsch; ma nos pote toti parlen insamel, den nos parle el universal glot.";
do lu parolas pri plura personi, nam lu dicas "nos";

ultre co, poke plu supere, en la listo di vorti specala, fine dil unesma lineo povas lektesar: "men bibel, el men, meni bibel, li meni"; de co esas evidenta ke "meni" esas la pluralo di "men", e la vorti tre versimile tradukesas aden Ido "mea libro, la mea, mea libri, la mei / le mea", pro ke la duesma parto esas la pluralo dil unesma parto, quale lo komprenesas del artiklo "li" en "li meni" difere de "el men" dil unesma parto.

To esas evidente tale, malgre la tradukuro en Esperanto lektebla en la korespondanta pagino Esperantala di Wikipedio, qua esas, segun me, tradukuro eroroza.

De ca omna kozi deduktesas ke "meni senior" devus esar (en Ido) "mea siori"; nam fakte kustumale on invitas plura personi al aperto di nova komerceyo.

Amikale,

Tiberio

Partaka skribabis:

Oke, amiketi!

Voluntez atencar quale aspektas nia frazo #11,
qua tradukesis en Ido, Novial ed Universalglot.


Ido:
Ni havas la honoro, mea sioro, informar vu
ke ni kreis en ca placo komercala domo
sub la nomo di N.

Novial:
Nus have li honore, men siniore, tu informa vu
ke nus ha krea in dis plase un komersal hause
sub li nome de N.

Universalglot:
Nos habe el honor, meni senior, informaten evos
ke nos habe kreated in dit plats un kommmerkant-haus
sub el nom de N.


Se omno en ordino, me pregas vi omna sendar
plusa tradukuri di nia frazo #11 en altra LIA-sistemi:
Esperanto, Interlingua, Occidental/Interlingue, edc.

Kurajo ed adavane, posta_Mundi-ani!


* * * * * * * *
p a r t a k a
* * * * * * * *

Pri "navano" e "navisto"

Letro privata

Me skribis:

Kara José,

la vorto "navano" esas korekta, ed indikas irga membro dil navo, mem kande lu ne esas en la navo, nam anke lore lu duras esar membro dil navo;

"navisto" anke esas uzebla, ma per ol on indikas ta personi egardante li de altra vidpunto, t. e. de la vidpunto di lia profesiono: la laboro en la navo certe esas lia precipua profesiono, do li anke darfas nomesar "navisti";

do la selekto inter "navano" e "navisto" dependas de l'ideo quan tu volas emfazar;

me preferus "navano", nam ol generale indikas omna membri dil navo tote simple e sen implikar altr idei: implikar l'ideo dil profesiono povus esar afero plu komplexa e problemoza, nam interne dil navo singla persono povus havar tasko plu specala, laboro en certena fako diversa del altra personi, e do la vorto "navisto" povus konsideresar tro generala;

ma ca konsidero esas nur mea opiniono personala: amba vorti esas apta.

Anke "nav-trupano" esas bone selektita: ol bone funcionas por distingar la soldati del membri propra dil navo.

(...)

Yes, "kruano" esas kompreneble irga membro dil "kruo", e do irga navano.

Amikale,

Tiberio

José skribabis:

Kara Tiberio:

Kelkafoye me dubitas ka me uzas korekte certena sufixo aplikebla ad  ula aktiveso en mea romani. Un de oli es la vorto "navano", membro dil navo (spacala).

Me uzas la vorto generale por irga membro dil armizita (armizata?) forco qua patrolias la spaco cirkum la homala planeti, mem lu es en bazo en surfaco di planeto, nam okazione la membri mustas dejurar en "ferma sulo" (planeto) vice "movanta sulo" (astronavo).

Lore mea questiono esas ka navano fitas por omna membro di ca spacala Navaro (me ne uzus mar-armeo, nam la navi ne es maro ma en spaco).

Ka "navisto" ne es anke uzebla o mem plu korekta?

Me agregas ke en mea romani anke existas altra armizata forco, la Stelala Armeo, di qua la membri nomesas armeani o soldati segun la senco bezonata, e kande ca soldati abordas navo por voyajar a kombato-zono, on nomas li "nav-trupani" por distingar li del "navani", qua es la propra kruo dil navo.

(...)

Noto: me uzas ofte la vorto "kruano" quale rango militala basranga en mea romani, ma generale la tota membri dil navi es "kruani", mem la kapitano, exemple: arestez la kruani di ca navo pro grava desobedio! Ma unesme komencez kun la kapitano!

Kordiale
Jose

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri "komento" e "komenturo"

Letro privata

Me skribis:

Kara (...),

(...)

Pri "komento" e "komenturo":
olca esas afero tre diskutebla, e pri to povas esar tre diversa opinioni, ma me skribas a tu mea vidpunto.

La KGD dicas, pri la sufixo "-ur-":
"En mult okazioni la rezulto di la ago ne distingesas reale del ago ipsa : dekreto, parolo, diskurso, pretendo, abandono, aserto, afirmo, e. c. Lore la sufixo -ur evidente ne esas uzenda. Ta sufixo existas nur por la kazi en qui la produkturo esas evidenta e distingenda, quale en pikturo, skulturo, imprimuro, imituro, fotografuro, kopiuro, e. c. qui certe esas altro kam lia modelo od objekto : piktajo, skultajo (persono, kozo, e. c.), imprimajo (to quo imprimesas) imitajo, kopiajo (to quo imitesas, kopiesas), fotografajo (to quo fotografesas) (68) e qui esas anke altro kam la ago :
pikt(ad)o, skult(ad)o, imprim(ad)o, imit(ad)o, e. c."

De co me agis dedukto: on aplikas la sufixo -ur- al verbi "produktiva", t. e. al verbi expresanta agi qui produktas ulo; e, fakte en la supera exempli di la KGD omna verbi kun la sufixo -ur- expresas agi produktiva: on produktas objekti konkreta per piktar, skultar, imprimar, imitar, fotografar, kopiar.

Or, la verbo komentar ne esas verbo "produktiva", nam ol signifikas "expresar komento, opiniono", ne necese skribita. Ol fakte esas plu simila al verbi quin la KGD mencionas en l'unesma exempli: parolar, asertar, afirmar, e. c., e pro to on devus dicar "komento".

Ulu povus objecionar ke to quo esas lektebla en la pagino interretala esas literi, vorti skribita, e do kozo konkreta.
Yes, ol esas kozo konkreta, ma ol ne esas produktita simple per komentar: la produkto dil kozo konkreta esas obtenita per skribar; e, fakte, skribar esas ago produktiva.
Nu, por esar preciza, on devus dicar ke to quo esas videbla en la ret-pagino esas exakte "skriburo di komento" e ne "komenturo".

Me agnoskas ke to esas subtilajo, e ke linguo devas anke esar praktikala. Pro to me kredas ke on darfas simple parolar pri komento, intencante dicar la komento skribita, sen esar tro pedantala dicante skriburo di komento.

(...)

Saluti amikala!

Tiberio

L'autoro di la preirinta letro (qua questionabis me ka selektar "komento" o "komenturo") ne donis a me la permiso publikigar che ca blogo* lua letro e lua nomo.

Pri "piratago" e "pirateso"

Letro privata

Me skribis:

Kara José,

la vorto "piratago" esas korekta.

La dicionarii ne kontenas omna vorti kompozita, tamen ni darfas kombinar plura elementi di Ido por obtenar plusa vorti, danke la preciza e richa sistemo di ca linguo! To quon on devas atencar esas l'exakta signifiko dil elementi e di la kombinuro, qua devas korespondar a la signifiko quan on volas expresar.

Pro to, la fakto ke en la dicionarii ne esas la vorto "piratago" ne signifikas ke ol esas eroroza.

"Piratago" esas "ago da/di pirato", e do kun signifiko tre klara.
"Pirateso" esas "l'esar pirato".

Do la du vorti havas du diversa signifiki, ma ne tre fora l'una de l'altra: se ulu esas pirato, exekutas agi di pirato, ka ne? To signifikas ke, quoniam* la du senci esas sat simila, en multa okazioni e kuntexti on povus uzar indiferente l'una o l'altra (certe, ne en omna kuntexti, nam difero inter oli existas).

Me lektis la frazi di tua podkasto* ube tu uzis ica vorto;

l'unesma frazo esas: "La piratago es krimino pri violentoza furto en la maro tam anciena kam la navigado ipsa.";

nu, en ica frazo fitas amba vorti "piratago" e "pirateso", nam la krimino esas l'esar pirato ed anke l'agar quale pirato, e, fakte, quale me dicis, ta qua esas pirato agas quale pirato, ed ulu esas pirato kande agas quale pirato; praktike la du idei esas strikte konektita;

la duesma frazo esas: "to quon lu agas ne es piratagado ma yusteso";

anke ca-kaze fitas amba vorti "piratag(ad)o" e "pirateso", ma me opinionas ke la vorto quan tu uzis, "piratagado", esas multe plu konvenanta kam "pirateso", nam en la frazo on parolas pri "to quon lu agas", ne pri "to quon lu esas", e do "piratagado" havas plu multa precizeso.

Amikale,

Tiberio

José skribabis:

Recente me publikigis artiklo ube me uzis la vorto Piratago por parolar pri la krimino quan pirato agas. Se la vorto es PIRATO, la ago dil pirato es Piratago. Nun me deskovris ke existas vorto en Ido por ta krimino: pirateso.

Lore, ka mea vorto piratago es nekorekta? Regretinde me uzis por krear mea artiklo vortaro Ido-Hispana e Hispana-Ido, e la vorto pirateso (pirateria) ne aparas. Nur existas la vorto "pirato", substantiva. Me derivis la vorto piratago de olta.

Ma cadie me deskovris pirateso per la Dyer-vortaro.

Es regretinda ke ne existas un unika vortaro Idala (adminime interrete) por evitar ca problemi.

Kordiale
Jose

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri "Hispana-parolanto"

Letro privata

Me skribis:

Kara José,

me recevis tua letro, e lektis la diskuto en Parolez Ido.

L'afero esas kelke komplexa e diskutebla, ma me dicos a tu mea vidpunto.

L'expresuro "parolar Hispane" esas certe korekta, quale me dicis pasintafoye:

[Koncerne "Hispane", tamen, me devas dicar ke ol esas uzebla, nam ol esas adverbo qua signifikas "en la Hispana", quale on dicas "okazione" (= "en la okaziono"), "nokte" (= "dum la nokto"), "pede" (= "per la pedi"), "hazarde" (= "pro hazardo"), e. c.
On darfas formacar tal expresuri per adverbi.]

Altra afero esas kompozar vorto per adverbo.

En la KGD esas listo di 6 klasi di vorti kompozita, quale tu remarkigis, e ta listo ne previdas kompozado per adverbi.
Me devas dicar ke to segun me esas kelke stranja, nam en Esperanto on darfas kompozar per adverbi. Certe Ido ne permisas omna posiblaji qui existas en Esperanto, por evitar situesi kaosatra en certena kazi.

Irgamaniere hike l'afero esas solvebla, meaopinione, tale:

ni darfas dicar "parolar la Hispana", e "la Hispana" signifikas "la Hispana linguo", segun preciza indiko skribita en la KGD (chapitro titulizita "Propra nomi", paragrafo 22);

do la vorto "Hispana" ca-kaze havas valoro di substantivo e ne di simpla adjektivo, nam ol equivalas "Hispana (linguo)" ed indikas kozo (linguo);

pro to ol darfas uzesar por formacar vorto kompozita apartenanta al 2ma klaso (substantivo kun verbo);

ma atencez to: la vorto "Hispana" indikas la linguo, kontre ke la vorto "Hispano" indikas persono Hispana, quale on explikas en la paragrafo 22 quan me mencionis supere;

do la vorto "Hispana", qua povas konsideresar kom substantivo (= "Hispana linguo"), tamen ne darfas recevar la dezinenco -o por ne konfundesar a persono;

pro lo dicita, la vorto kompozita korekte, meaopinione, esas "Hispana-parolanto", de "Hispana-parolar", qua esas, mem se ol ne semblas, apartenanta al 2ma klaso (substantivo kun verbo);
nam, quale "parto-prenar" (= "prenar parto"), on havas analoge "Hispana-parolar" (= "parolar la Hispana");
ol semblas vorto kompozita per adjektivo e verbo, ma reale ol esas kompozita per substantivo e verbo, nam, quale me explikis, hike "Hispana" equivalas "Hispana linguo"; e, fakte, en la chapitro "Kompozado" dil KGD (noto 3) ed en la chapitro "La kompozaji e la sufixi" (en texto da Couturat) on repetas ke la kompozaji esas abreviuri; e do la vorto "Hispanaparolar" povas konsideresar kom abreviuro di "Hispanalinguoparolar", qua esas "parolar la Hispana linguo" ed unionas substantivo kun verbo exakte quale la ja dicita "parto-prenar" = "prenar parto";

se on konsideras la tota vorto "parolanta" kom adjektivo, ta-kaze "Hispana-parolanta" esas vorto kompozita dil 3ma klaso, e se on konsideras la formo "parolanto", do kom substantivo, la vorto kompozita apartenas al 1ma klaso; ma irgakaze to ne chanjas la rezultajo.

Evidente on tote darfas omisar la vokalo dezinenca: "Hispan-parolanto".

Me anke lektis pri dubito ka radiko esas adjektival o substantivala, e me volas klarigar afero:

en Ido on ne distingas inter radiki adjektival o substantivala, on distingas inter radiki verbal o nomala (o plu juste verbal o ne-verbala): l'expliko di to trovesas en la chapitro "Procedi di vortifado" dil KGD, en la parto pri la "Radiki";
la radiki qui indikas enti, objekti o qualesi esas nomala (o ne-verbala) e povas genitar sive substantivi sive adjektivi; e, fakte, anke en la chapitro "Adjektivo qualifikanta" dil KGD, en la noto (1), on parolas pri radiko nomala;

do "Hispan-" esas radiko nomala (ne-verbala), qua povas genitar adjektivo o substantivo, segun la kazi.

(...)

Saluti amikala!

Tiberio

José skribabis:

Kara Tiberio:

Me volus ke tu lektez la diskuto nuna kun sioro Takata en la reto Parolez Ido, pri qua es la maxim korekta maniero por dicar ke persono qua parolas certena linguo es, exemple, Hispane-parolanto o Hispano-parolanto. Pro ke ta questiono es la problemo pri la nomo dil grupo ube on docas (od on intencas) Ido a Hispano-parolanti.

Sioro Takata sustenas ke lua propra maniero es tote korekta surbaze ke se ulu parolas la Hispana linguo, lore ta ulu parolas Hispane.

Ka adverbo darfas soldesar ad altra radiko por vorto kompozata quale olti quin me dicis a tu?

(...)

Kordiale
Jose

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri -us ed -os

Letro privata

Me skribis:

Kara José,

(...)

Nun me respondas a tua questiono pri la kondicionalo.

En tua frazo "me instalas tubaro kontre incendii, kaze ke uldie (future) eventus/os incendio en mea domo", me opinionas ke la kondicionalo esas plu apta (por la duesma verbo), nam la verbo expresas evento ne-certa; l'unesma verbo, kontree, devas havar la formo dil indikativo (-as), quale tu juste skribis, nam ol expresas ago certa.

To povas semblar kelke stranja, nam maxim ofte ni havas la kondicionalo en amba termini, o l'indikativo en amba termini. Tamen en ica kazo ni havas diversa situeso, e me explikas a tu pro quo.

Tua frazo, per segunvorta analizo, povus semblar ne-logikala, nam:
"kaze ke uldie eventus incendio en la domo, (en ta kazo) me instalas tubaro";
vortope semblas quaze ke tu volas instalor tubaro nur se eventos incendio, ed erste lore, e do, por savar kad instalar o ne, tu, antee, devos vidar l'incendio e, pose, povos instalar la tubaro, do tu instalos la tubaro pos l'incendio!
To evidente esas paradoxo qua ne povas esar la vera senco dil frazo.

Ma ya pro ke tal interpreto esus absurdajo, la logiko igas ni komprenar quala esas la reala senco, qua esas diversa: quoniam* future povus eventar incendio, tu nun instalas tubaro.

Se pro la logiko ni kaptas la reala senco dil frazo, la frazo esas komprenebla e do bone funcionanta.

Ma on povus pensar ke la formo dil frazo ne esas korekta, e kontree ol esas tote korekta, nam ol kontenas parto "tacita" (= H "sobrentendida"), quan omni, ne-koncie ed automate, komprenas, ya pro logiko.
La parto tacita, en ta frazo, esas: "nam ol esus utila".
Do la frazo kompleta esus: "Me instalas tubaro kontre incendii, [nam ol esus utila] kaze ke uldie (future) eventus incendio en mea domo."
E yen l'altra kondicionalo! Ni trovas anke en ica kazo la kondicionalo en du termini dil frazo: "esus utila" / "eventus".

Ma to ne signifikas ke la frazo esas ne-kompleta e ke tu devas kompletigar ol per adjuntar ta parto tacita, nam, quale me dicis, la frazo esas bone komprenebla mem sen ta parto, qua povas restar tacita, pro ke omni quik e facile komprenas la senco.

Do meaopinione la frazo darfas skribesar, tote korekte, tale:

"Me instalas tubaro kontre incendii, kaze ke uldie (future) eventus incendio en mea domo."

Pri tua questiono koncerne manuo-libro pri transvivado, la regulo esas ke por verbi expresanta situesi hipotezala on devus sempre uzar la kondicionalo.

Ne demandez pardono pro la vorti en la Hispana, kontree oli helpas komprenar plu bone l'aferi; anke en tua mesajo pri la podkasto*, tu agis bone adjuntante la texti originala en la Hispana.

Saluti amikala!

Tiberio

José skribabis:

Kara Tiberio.

Me vidabas la diskuto inter tu e BYT. Me sempre hezitas por selektar US od OS en certena frazi, exemple kande me parolas o skribas pri kozo posibla.

Exemple: Me instalas tubaro  kontre incendii, kaze ke uldie (future) eventus/os incendio en mea domo.  Kad eventus od eventos?

Hike me vidas la problemo pri ke la tempo dil unesma frazo esas prezento (me instalas...), e la duesma esas posiblajo (...uldie eventus/os incendio...).

Ma mea matro-linguo igas me tendencar dubitar pri la senco dil frazo. Se me uzus EVENTUS, me parolus pri ke ulo "SUCEDERI'A, SUCEDIERA" (pardonez mea Hispanaji), un posiblajo. Se me uzus EVENTOS, me komprenas to quale SUCEDA o SUCEDERA'), un certajo.

Ta maniero di expresar la ideo di posiblajo en Ido es lo maxim desfacila komprenar da me. Tu imaginez ke tu devas skribar manuo-libro pri transvivado dum acidenti. Quale tu expresus la situeso pri to quo povus eventor e quale quik agor?

Kordiale
Jose Cossio

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri la nomi dil populi

De la reto sociala “Parolez Ido”

Me skribis:

Kara Rosto,

en realeso tala distingo en Ido, segun la nuna reguli, ne esas posibla.

La sistemo di Ido derivas la nomi di la habitanti de la radiki di la landi, e ne lo kontrea; fakte existas la sufixo -an- por ica derivo, ma ne existas sufixo por formacar la landi de la populi.

La sufixo -i- esas ya por formacar nomi di landi, ma nomi komuna, ne nomi propra: ol adoptesis por formacar nomo di lando ne de la populo, ma de la persono qua guvernas, administras certena lando, regiono, teritorio; atencez la defino di ca sufixo: "... por indikar « lando, regiono, domeno dependanta de... » e konseque la resortiso dil autoritato di..."
do ol relatas teritorio "dependanta de" persono, autoritatozo qua administras ol, ed, exemple, Italia ne dependas del Italiani, qui ne esas l'autoritatozi qui guvernas Italia;
fakte remarkez ke en l'exempli skribita en la KGD ne esas nomi propra di nacioni derivita de la populi: "baronio, komtio, dukio, princio, rejio, episkopio, parokio";
omnu de li derivesis de la persono qua guvernas od administras ta teritorio.

Me invitas tu lektar altra parto di la KGD: en la chapitro titulizita "Propra nomi", la paragrafi 19 e 20 kontenas l'expliko di la sistemo:

"19. — La maxim multa nomi di landi e ti di la kin parti dil mondo konservas sua Latina formo historiala, kom fakte konocata internacione :
Europa, Afrika, Amerika, Azia (4), Oceania, Anglia, Belgia, Bolivia, Dania, Francia, Germania, Grekia, Hispania, Italia, Rusia, Skotia, Suedia; Arabia, Armenia, Australia, Laponia, e. c. (Videz la lexico) (5).

20. — La nomi di la habitanti derivas de oli per l'adjunto dil sufixo -an, pos supreso dil a finala : Europ-ano, Itali-ano, Bolivi-ano, e. c.
La formi Angliano, Franciano, Germaniano, Rusiano, Suediano, Daniano, Poloniano, Grekiano, Arabiano, Hispaniano, Skotiano, Laponiano, Suisiano esas tote reguloza, do permisata. Ma per imito dil uzado internaciona, qua por ta nomi di rasi o populi havas formi plu kurta, Ido preferas Anglo, Franco, Germano, Ruso, Suedo, Dano, Polono, Greko, Arabo, Hispano, Skoto, Lapono, Suiso (6).
De li venas reguloze l'adjektivi Angla, Franca, Germana, Rusa, Sueda, Dana, Polona, Greka, Araba, Hispana, Skota, Lapona, Suisa."

Do nur por certena nomi di populi existas anke formi plu kurta, qui esas simpla abreviuri, pro ke la lingui nacionala havas kurta nomi por ta populi.
Ma nur por ta nomi di populi. Remarkez anke la noto 6 dil paragrafo 20:

"(6) Nur la formo per -ano esas generala e generaligebla; la nomi di populi quale Anglo, Ruso esas nur abreviuri di la reguloza Angliano, ec. e devas konsideresar kom aparta kazi. (Progreso, VI, 95.)"

Do la formi plu kurta havas exakte la sama signifiko di la korespondanta formi plu longa:
Anglo = Angliano.
To signifikas ke, anke en ca kazi, ne existas distingo inter habitanti ed etniani*.

En la kazo di la populo di Italia, existas nur la formo Itali-an-a, derivita de Itali-a;
fakte ne existas radiko Ital-, existas nur la radiko Itali-, qua esas la radiko di la naciono Itali-a.

Saluti amikala!

Tiberio

Rosto skribabis:

Forsan me ne komprenas ulo, ma ad me la kazo di landani e naciani semblas plu simpla. En "KOMPLETA GRAMATIKO DETALOZA" esas skribita:
-i-. — Ta sufixo pasable internaciona adoptesis per la decido 487 por indikar « lando, regiono, domeno dependanta de... » e konseque la resortiso dil autoritato di... Ex. : baronio, komtio, dukio, princio, rejio, episkopio (43), parokio, e. c.

-an-. — Ta sufixo, -anus en la Latina, an, ano, ain, ien en altra lingui, quik adoptesis por indikar individuo apartenanta a klaso (urbo, lando, ensemblo) homo esanta «membro di... » : urbano, landano senatano, akademiano, societano, Kristano (16), samreligiano, samideano (17), samskopano, samluktano, e. c.; Kanadano, Italiano, Portugalano, Braziliano, Boliviano, e. c. (Videz ye la propra nomi en la Gramatiko.)

Do, "Ital-i-ano" esas membro dil lando Italia, mem lu esus Rusa segun sua nacio.
E "Ital-an-o" (sen sufixo "-i-") esas membro dil nacio "itali". Ma la formo "Italano" kustumale ne esas uzata nam esas uzata plu kurta formo "Italo".

Pri "ciao"

Ca letro privata koncernas l’origino di la vorto Italiana “ciao”, qua difuzesis ne nur en Italia ma anke ad altra lingui divenante sat internaciona.

Me skribis:

Kara Ralph,

(...)

Ho! Ka vi uzas "ciao!" kom normala saluto anke en Anglia? Ka vice "good-bye!"? Forsan ne tam ofte kam en l'Angla maniero, ka ne?
Ca Italiana vorto derivesis de anciena vorto dialektala qua signifikas "sklavo", "servisto", "servanto"; e, fakte, la vorto Idala "sklavo" havas la sama origino etimologiala kam "ciao", en qua desaparis la "v" e la "s" komencala, e la parto "kla" divenis antee "kya" e pose "cha" pro ke la sono harda "k" ante la palatala "y" palataleskis a "ch". La vorto originala Latina esis "sclavum", qua perdis la "m" finala ed apertis la "u" ad "o"; ol divenis "s-ciavo" (pronuncata "s-chavo") en dialekto, e pose "ciao" (pronuncata "chao"). E, fakte, de la vorto Latina "sclavum" evidente venas anke l'Idala "sklavo" direte o ne-direte.
La motivo di ca permuto di signifiko esas ke, kande on salutis, en antiqua tempo, on dicis "servanto" en la senco di "me esas vua servanto", pro politeso vers la persono quan on renkontris e salutis.
Quale pronuncas vi en Anglia la vorto "ciao"? Ka "chao"?

Saluti!

Tiberio

Ralph skribabis:

Kara Tiberio,

Danko pro tua tre interesanta letro quan me recevis lasta mardio. La tempo flugas, ka ne?

(...)

Parolante pri „Italianaji” en la Angla, tu surprizesos audar ke la adiado: „ciao!” esas tre bone konocata ed uzata hike. Ka lu es forsan abreviuro di plu longa vorto?

Segun me, la lingui esas tre facinanta.

Til balde, salutas tu Ralph.

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri "zoo*"

Ca letro privata sendesis poke ante la publikigo dil Idala Podkasto* numero 21 di José Cossío.

Me skribis:

Kara José,

danko pro la permiso. Me aranjos en la blogo* ta letro por la 21ma di mayo.

Pri la vorto Hispana "zoológico", anke me trovis nula tradukuro en la dicionarii.

Do ni studiez quale on povas tradukar ol.

Ol indikas parko ube "expozesas" exotika bestii.
En l'Italiana tala parko nomesas "giardino zoologico" o, plu kurte, "zoo".
"Giardino zoologico" venas del Angla "zoological garden" ("zoologiala gardeno"?); me pozis la question-punto pro ke reale ol esas tradukuro "hastoza": me ne tradukus ya tale.
Ante omno, plu kam "gardeno" ol darfas konsideresar "parko";
ultre to, la vorto Angla "zoological" ed Italiana "zoologico" generale relatas la zoologio, qua esas la studio di la bestii, ma en ca partikulara kazo dil "giardino zoologico" (I) ol relatas simple la bestii:
la parko pri qua ni parolas esas "la parko di/kun la bestii", ne "la parko di la studio di la bestii", do ol ne esas "zoologiala parko" ma plu korekte "bestio-parko".
Pro to, se on volas expresar ca ideo per vorto kompozita, la maxim justa esas "bestio-parko" o, plu precize (ma plu longe), "exotik-bestio-parko", nam en ol esas exotika bestii; tamen ica semblas ne tre praktikala pro sua longeso.
Pro to, la tradukuro "bestio-parko" semblas la maxim apta.

Ma me ne savas ka la signifiko di ca vorto esas sat klara.
Se on volas expresar ca ideo ne per vorto kompozita ma per nova vorto plu speciganta e pro to plu klara e preciza, on darfas selektar nova radiko qua esez maxim posible internaciona.
Me serchis la tradukuro di la vorto en dicionarii di plura lingui, e me konstatis ke la formo kurta "zoo" esas en adminime kin ek la sis fonto-lingui, nam me trovis ol en l'Angla, en la Franca, en la Germana (kun komenc-litero mayuskula), en la Hispana ed en l'Italiana!
Praktike ca vorto esas tote internaciona!
Do me propozus ol skribante "zoo*" kun asterisko ed explikante olua signifiko per noto: "parko ube vivas ed expozesas al publiko exotika bestii".

(...)

Bone, me salutas tu!

Bona podkasto*!

Tiberio

José skribabis:

Yes, tu darfas publikigar ol.

Anke me volas sendar a tu du texti en Ido pri tradukuri por mea Idala Podkasto*, nam me ne volas erorar pri vorti misskribita. Ka tu povas helpar me?

Me komencos enrejistrar mea nexta* I.P. ye du dii e me dankegus pri ula helpo.

Me savas ke tu lernas Hispana, tale ke co povus helpar tu kelke. Me dubitas qua vorton uzar por "zoologiko*", me ne trovis tradukuro pri ol en la dicionarii.

(...)

Til la rilekto!
Jose

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri la nombri ordinala kompozita

De la forumo “linguolisto” (msj. n. 3480)

Me skribis:

Kara Arto,

segun la KGD la korekta formi esas kun l'elementi separita ("dek e duesma") od unionita per streketo ("dek-e-duesma"), e ca lasta formo semblas esar preferata e konsilata da ta gramatiko.

Saluti kordiala!

Tiberio

Arto skribabis:

Kar Amiki

En ordinala nombri, qua esas korekta tipo: "dekeduesma" o separate "dek e duesma"?

Questionas
Arto Moisio

Pri "autostopar*"

De la forumo “idolisto” yen serio de mesaji koncernanta la propozita vorto autostopar*:

José skribis (mesajo n. 19196):

Pri autostopar me havas ca vidpunto:

En Mexikia uzesas lokale la frazo "pedir aventon", literale "demandar jetado".
Me sugestus plu proxima ad Ido tradukuro, exemple:

Prego-vehisto, prego-vehero, nam kande on voyajas en voyego sen pekunio, on demandas o pregas al automobilisti vehar en lia vehilo.

Ka prego-vehisto o prego-vehero esas tre leda por uzesar?

Kordiale
JCR

Per olca lu respondis ad antea mesajo da me:

>(...)
>----
>*motelo: hotelo por automobileri
>[AFHI motel | G Motel | I autostello].
>*autostopo: haltigo di vehili transitanta por demandar transporto gratuita ad ula loko
>[A hitch-hiking | FI autostop | FH auto-stop];
>*autostopar (= agar *autostopo) (ntr): haltigar vehili transitanta por demandar transporto gratuita ad ula loko
>[A to hitch-hike | F faire de l'auto-stop | G trampen, per Anhalter fahren | H hacer auto-stop | I fare l'autostop];
>*autostopero: ta qua praktikas l'*autostopo
>[A hitch-hiker | F auto-stoppeur / euse | G Anhalter / in | H quien practica el auto-stop | I autostoppista].

>(Forsan Igor povas helpar pri la traduko di ca vorti aden la Rusa, linguo quan me nule konocas.)
>----
>(...)
>Tiberio

Pose Waldemar skribis (mesajo n. 19197):

Anke en mea matrala linguo on maxim ofte uzas la vorto "autostop". Por me prego-vehisto sonas tre esperantatre, ma en esperanto on uzas "petveturi".
Me tamen preferas autostopar.

amikale
WK

Hans skribis (mesajo n. 19209):

Anke me uzis 'autostopo' en ula texto, anke me preferas ol.

Unfoye me kunportis *autostoperi, quankam me ne kustumale lo facas. Ka vi?

Saluti amikal,

Hans Stuifbergen,
Amsterdam

Me respondis a José (mesajo n. 19230):

Kara José,

quale me skribis en "linguolisto" (mesajo 3416) pri "basketbalo" e "korbo-balono", en ca kazi Ido preferas radiki internaciona vice formi kompozita per plura radiki, ed en ica kazo la radiko maxim internaciona semblas esar autostop-*, nam ol esas prezenta en adminime tri de la fonto-lingui.

Ultre to, la koncepto dil autostopo* esas ne tre simpla ma sat komplexa, tale ke ne esas tre facila "enirigar" e "fitigar" bone ca ideo en vorto kompozita: la signifiko di vorto kompozita, ca-kaze, ne esus sat klara, nam on ne komprenus bone la senco dil vorto analizante olua elementi.

Amikale,

Tiberio

Me respondis a Hans (mesajo n. 19231):

Kara Hans,

me lektas kun plezuro ke anke tu selektis ica vorto!
Do me selektis bone!
Fakte ca radiko esas la maxim internaciona: ultre la tri lingui quin me mencionas, anke la Polona uzas ol, quale dicis Waldemar.

Pri l'autostoperi*, me havis experienco inversa: plu kam un-foye me autostopis*.

Amikale,

Tiberio

José respondis a me (mesajo n. 19233):

Danko pro la klarigo, Tiberio. Me kelkafoye oblivias tala traito quan vera linguo internaciona devas posedar.

Ultre, anke me ofras mea helpo a tu pri la Hispana. Kelkafoye vidpunto di Latinamerikana hispano-parolanto esus tre utila por tu.

Kordiale
Jose

Fine la lasta respondo da me de ca serio (mesajo n. 19234):

Kara José,

danko anke a tu pro tua ofro.

Amikale,

Tiberio

Riaperto

Kara lekteri,

me havas la plezuro anuncar a vi la riaperto di ca blogo*, pos l'interrupto di la pasinta junio. Pos plu multa kam sep monati, "Prilingua letraro" rikomencas la publikigo di sua sendaji.

Ol subisis bruska haltigo en la lasta junio, vartante durigesor pos poka semani; kontree, ol ne nur restis neaktiva ma, fine di julio, ol vakuigesis pri sua kontenaji, til ke, fine di agosto, mem blokusesis l'aceso. To omna pro la led ataki da du "samideani", l'una pos l'altra.

En la pasinta decembro, Silvio Berlusconi, pos l'atako a sua persono, dicis:
"L'amo sempre vinkas kontre l'envidio e kontre l'odio".
Nu, me volas adoptar ca bela frazo e prenar por me kelko de ilua entuziasmo ed optimismo.
Tale, pos tanta silenco, me deziras durigar mea blogo*, ed itere renkontrar mea lekteri.

Me profitas ica okaziono por celebrar la 1000 viziti quin ca blogo* atingis ja dum la last agosto, poke ante la blokuso di sua aceso.

Pluse me informas vi pri kelka chanji en la blogo*:
la publikigo ne esos plus reguloze singlasemana kun kadenco konstanta, pro ke ol esas nek revuo nek jurnalo; me sorgos sendar al Idal forumi mesaji qui informos pri la publikigo di singla sendajo;
la diskursi koncernos maxim ofte la linguo Ido, kompreneble, ma oli kelkafoye povos anke relatar altra lingui;
la sendaji esos ne nur letri, ma anke libera reflekti, sempre pri la linguo.
Esos anke kelka kritiki (adminime tri) ad ula kontenaji di la Kompleta Gramatiko Detaloza, qua ne esas nefaliiva (quale omni: nulu esas perfekta), e qua fortunoze ne esas egardata quale la Fundamento de Esperanto por l'Esperantisti. Me simple atencigos kelka neperfektaji da la lekteri ed invitos ici reflektar pri olti.

Me volunte invitas omni a ca retroveninta blogo*.

Til balde!

Tiberio Madonna