Pri "piratago" e "pirateso"

Letro privata

Me skribis:

Kara José,

la vorto "piratago" esas korekta.

La dicionarii ne kontenas omna vorti kompozita, tamen ni darfas kombinar plura elementi di Ido por obtenar plusa vorti, danke la preciza e richa sistemo di ca linguo! To quon on devas atencar esas l'exakta signifiko dil elementi e di la kombinuro, qua devas korespondar a la signifiko quan on volas expresar.

Pro to, la fakto ke en la dicionarii ne esas la vorto "piratago" ne signifikas ke ol esas eroroza.

"Piratago" esas "ago da/di pirato", e do kun signifiko tre klara.
"Pirateso" esas "l'esar pirato".

Do la du vorti havas du diversa signifiki, ma ne tre fora l'una de l'altra: se ulu esas pirato, exekutas agi di pirato, ka ne? To signifikas ke, quoniam* la du senci esas sat simila, en multa okazioni e kuntexti on povus uzar indiferente l'una o l'altra (certe, ne en omna kuntexti, nam difero inter oli existas).

Me lektis la frazi di tua podkasto* ube tu uzis ica vorto;

l'unesma frazo esas: "La piratago es krimino pri violentoza furto en la maro tam anciena kam la navigado ipsa.";

nu, en ica frazo fitas amba vorti "piratago" e "pirateso", nam la krimino esas l'esar pirato ed anke l'agar quale pirato, e, fakte, quale me dicis, ta qua esas pirato agas quale pirato, ed ulu esas pirato kande agas quale pirato; praktike la du idei esas strikte konektita;

la duesma frazo esas: "to quon lu agas ne es piratagado ma yusteso";

anke ca-kaze fitas amba vorti "piratag(ad)o" e "pirateso", ma me opinionas ke la vorto quan tu uzis, "piratagado", esas multe plu konvenanta kam "pirateso", nam en la frazo on parolas pri "to quon lu agas", ne pri "to quon lu esas", e do "piratagado" havas plu multa precizeso.

Amikale,

Tiberio

José skribabis:

Recente me publikigis artiklo ube me uzis la vorto Piratago por parolar pri la krimino quan pirato agas. Se la vorto es PIRATO, la ago dil pirato es Piratago. Nun me deskovris ke existas vorto en Ido por ta krimino: pirateso.

Lore, ka mea vorto piratago es nekorekta? Regretinde me uzis por krear mea artiklo vortaro Ido-Hispana e Hispana-Ido, e la vorto pirateso (pirateria) ne aparas. Nur existas la vorto "pirato", substantiva. Me derivis la vorto piratago de olta.

Ma cadie me deskovris pirateso per la Dyer-vortaro.

Es regretinda ke ne existas un unika vortaro Idala (adminime interrete) por evitar ca problemi.

Kordiale
Jose

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri "Hispana-parolanto"

Letro privata

Me skribis:

Kara José,

me recevis tua letro, e lektis la diskuto en Parolez Ido.

L'afero esas kelke komplexa e diskutebla, ma me dicos a tu mea vidpunto.

L'expresuro "parolar Hispane" esas certe korekta, quale me dicis pasintafoye:

[Koncerne "Hispane", tamen, me devas dicar ke ol esas uzebla, nam ol esas adverbo qua signifikas "en la Hispana", quale on dicas "okazione" (= "en la okaziono"), "nokte" (= "dum la nokto"), "pede" (= "per la pedi"), "hazarde" (= "pro hazardo"), e. c.
On darfas formacar tal expresuri per adverbi.]

Altra afero esas kompozar vorto per adverbo.

En la KGD esas listo di 6 klasi di vorti kompozita, quale tu remarkigis, e ta listo ne previdas kompozado per adverbi.
Me devas dicar ke to segun me esas kelke stranja, nam en Esperanto on darfas kompozar per adverbi. Certe Ido ne permisas omna posiblaji qui existas en Esperanto, por evitar situesi kaosatra en certena kazi.

Irgamaniere hike l'afero esas solvebla, meaopinione, tale:

ni darfas dicar "parolar la Hispana", e "la Hispana" signifikas "la Hispana linguo", segun preciza indiko skribita en la KGD (chapitro titulizita "Propra nomi", paragrafo 22);

do la vorto "Hispana" ca-kaze havas valoro di substantivo e ne di simpla adjektivo, nam ol equivalas "Hispana (linguo)" ed indikas kozo (linguo);

pro to ol darfas uzesar por formacar vorto kompozita apartenanta al 2ma klaso (substantivo kun verbo);

ma atencez to: la vorto "Hispana" indikas la linguo, kontre ke la vorto "Hispano" indikas persono Hispana, quale on explikas en la paragrafo 22 quan me mencionis supere;

do la vorto "Hispana", qua povas konsideresar kom substantivo (= "Hispana linguo"), tamen ne darfas recevar la dezinenco -o por ne konfundesar a persono;

pro lo dicita, la vorto kompozita korekte, meaopinione, esas "Hispana-parolanto", de "Hispana-parolar", qua esas, mem se ol ne semblas, apartenanta al 2ma klaso (substantivo kun verbo);
nam, quale "parto-prenar" (= "prenar parto"), on havas analoge "Hispana-parolar" (= "parolar la Hispana");
ol semblas vorto kompozita per adjektivo e verbo, ma reale ol esas kompozita per substantivo e verbo, nam, quale me explikis, hike "Hispana" equivalas "Hispana linguo"; e, fakte, en la chapitro "Kompozado" dil KGD (noto 3) ed en la chapitro "La kompozaji e la sufixi" (en texto da Couturat) on repetas ke la kompozaji esas abreviuri; e do la vorto "Hispanaparolar" povas konsideresar kom abreviuro di "Hispanalinguoparolar", qua esas "parolar la Hispana linguo" ed unionas substantivo kun verbo exakte quale la ja dicita "parto-prenar" = "prenar parto";

se on konsideras la tota vorto "parolanta" kom adjektivo, ta-kaze "Hispana-parolanta" esas vorto kompozita dil 3ma klaso, e se on konsideras la formo "parolanto", do kom substantivo, la vorto kompozita apartenas al 1ma klaso; ma irgakaze to ne chanjas la rezultajo.

Evidente on tote darfas omisar la vokalo dezinenca: "Hispan-parolanto".

Me anke lektis pri dubito ka radiko esas adjektival o substantivala, e me volas klarigar afero:

en Ido on ne distingas inter radiki adjektival o substantivala, on distingas inter radiki verbal o nomala (o plu juste verbal o ne-verbala): l'expliko di to trovesas en la chapitro "Procedi di vortifado" dil KGD, en la parto pri la "Radiki";
la radiki qui indikas enti, objekti o qualesi esas nomala (o ne-verbala) e povas genitar sive substantivi sive adjektivi; e, fakte, anke en la chapitro "Adjektivo qualifikanta" dil KGD, en la noto (1), on parolas pri radiko nomala;

do "Hispan-" esas radiko nomala (ne-verbala), qua povas genitar adjektivo o substantivo, segun la kazi.

(...)

Saluti amikala!

Tiberio

José skribabis:

Kara Tiberio:

Me volus ke tu lektez la diskuto nuna kun sioro Takata en la reto Parolez Ido, pri qua es la maxim korekta maniero por dicar ke persono qua parolas certena linguo es, exemple, Hispane-parolanto o Hispano-parolanto. Pro ke ta questiono es la problemo pri la nomo dil grupo ube on docas (od on intencas) Ido a Hispano-parolanti.

Sioro Takata sustenas ke lua propra maniero es tote korekta surbaze ke se ulu parolas la Hispana linguo, lore ta ulu parolas Hispane.

Ka adverbo darfas soldesar ad altra radiko por vorto kompozata quale olti quin me dicis a tu?

(...)

Kordiale
Jose

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri -us ed -os

Letro privata

Me skribis:

Kara José,

(...)

Nun me respondas a tua questiono pri la kondicionalo.

En tua frazo "me instalas tubaro kontre incendii, kaze ke uldie (future) eventus/os incendio en mea domo", me opinionas ke la kondicionalo esas plu apta (por la duesma verbo), nam la verbo expresas evento ne-certa; l'unesma verbo, kontree, devas havar la formo dil indikativo (-as), quale tu juste skribis, nam ol expresas ago certa.

To povas semblar kelke stranja, nam maxim ofte ni havas la kondicionalo en amba termini, o l'indikativo en amba termini. Tamen en ica kazo ni havas diversa situeso, e me explikas a tu pro quo.

Tua frazo, per segunvorta analizo, povus semblar ne-logikala, nam:
"kaze ke uldie eventus incendio en la domo, (en ta kazo) me instalas tubaro";
vortope semblas quaze ke tu volas instalor tubaro nur se eventos incendio, ed erste lore, e do, por savar kad instalar o ne, tu, antee, devos vidar l'incendio e, pose, povos instalar la tubaro, do tu instalos la tubaro pos l'incendio!
To evidente esas paradoxo qua ne povas esar la vera senco dil frazo.

Ma ya pro ke tal interpreto esus absurdajo, la logiko igas ni komprenar quala esas la reala senco, qua esas diversa: quoniam* future povus eventar incendio, tu nun instalas tubaro.

Se pro la logiko ni kaptas la reala senco dil frazo, la frazo esas komprenebla e do bone funcionanta.

Ma on povus pensar ke la formo dil frazo ne esas korekta, e kontree ol esas tote korekta, nam ol kontenas parto "tacita" (= H "sobrentendida"), quan omni, ne-koncie ed automate, komprenas, ya pro logiko.
La parto tacita, en ta frazo, esas: "nam ol esus utila".
Do la frazo kompleta esus: "Me instalas tubaro kontre incendii, [nam ol esus utila] kaze ke uldie (future) eventus incendio en mea domo."
E yen l'altra kondicionalo! Ni trovas anke en ica kazo la kondicionalo en du termini dil frazo: "esus utila" / "eventus".

Ma to ne signifikas ke la frazo esas ne-kompleta e ke tu devas kompletigar ol per adjuntar ta parto tacita, nam, quale me dicis, la frazo esas bone komprenebla mem sen ta parto, qua povas restar tacita, pro ke omni quik e facile komprenas la senco.

Do meaopinione la frazo darfas skribesar, tote korekte, tale:

"Me instalas tubaro kontre incendii, kaze ke uldie (future) eventus incendio en mea domo."

Pri tua questiono koncerne manuo-libro pri transvivado, la regulo esas ke por verbi expresanta situesi hipotezala on devus sempre uzar la kondicionalo.

Ne demandez pardono pro la vorti en la Hispana, kontree oli helpas komprenar plu bone l'aferi; anke en tua mesajo pri la podkasto*, tu agis bone adjuntante la texti originala en la Hispana.

Saluti amikala!

Tiberio

José skribabis:

Kara Tiberio.

Me vidabas la diskuto inter tu e BYT. Me sempre hezitas por selektar US od OS en certena frazi, exemple kande me parolas o skribas pri kozo posibla.

Exemple: Me instalas tubaro  kontre incendii, kaze ke uldie (future) eventus/os incendio en mea domo.  Kad eventus od eventos?

Hike me vidas la problemo pri ke la tempo dil unesma frazo esas prezento (me instalas...), e la duesma esas posiblajo (...uldie eventus/os incendio...).

Ma mea matro-linguo igas me tendencar dubitar pri la senco dil frazo. Se me uzus EVENTUS, me parolus pri ke ulo "SUCEDERI'A, SUCEDIERA" (pardonez mea Hispanaji), un posiblajo. Se me uzus EVENTOS, me komprenas to quale SUCEDA o SUCEDERA'), un certajo.

Ta maniero di expresar la ideo di posiblajo en Ido es lo maxim desfacila komprenar da me. Tu imaginez ke tu devas skribar manuo-libro pri transvivado dum acidenti. Quale tu expresus la situeso pri to quo povus eventor e quale quik agor?

Kordiale
Jose Cossio

L’autoro di ca letro donis a me la permiso por la publikigo di ol che ca blogo*.

Pri la nomi dil populi

De la reto sociala “Parolez Ido”

Me skribis:

Kara Rosto,

en realeso tala distingo en Ido, segun la nuna reguli, ne esas posibla.

La sistemo di Ido derivas la nomi di la habitanti de la radiki di la landi, e ne lo kontrea; fakte existas la sufixo -an- por ica derivo, ma ne existas sufixo por formacar la landi de la populi.

La sufixo -i- esas ya por formacar nomi di landi, ma nomi komuna, ne nomi propra: ol adoptesis por formacar nomo di lando ne de la populo, ma de la persono qua guvernas, administras certena lando, regiono, teritorio; atencez la defino di ca sufixo: "... por indikar « lando, regiono, domeno dependanta de... » e konseque la resortiso dil autoritato di..."
do ol relatas teritorio "dependanta de" persono, autoritatozo qua administras ol, ed, exemple, Italia ne dependas del Italiani, qui ne esas l'autoritatozi qui guvernas Italia;
fakte remarkez ke en l'exempli skribita en la KGD ne esas nomi propra di nacioni derivita de la populi: "baronio, komtio, dukio, princio, rejio, episkopio, parokio";
omnu de li derivesis de la persono qua guvernas od administras ta teritorio.

Me invitas tu lektar altra parto di la KGD: en la chapitro titulizita "Propra nomi", la paragrafi 19 e 20 kontenas l'expliko di la sistemo:

"19. — La maxim multa nomi di landi e ti di la kin parti dil mondo konservas sua Latina formo historiala, kom fakte konocata internacione :
Europa, Afrika, Amerika, Azia (4), Oceania, Anglia, Belgia, Bolivia, Dania, Francia, Germania, Grekia, Hispania, Italia, Rusia, Skotia, Suedia; Arabia, Armenia, Australia, Laponia, e. c. (Videz la lexico) (5).

20. — La nomi di la habitanti derivas de oli per l'adjunto dil sufixo -an, pos supreso dil a finala : Europ-ano, Itali-ano, Bolivi-ano, e. c.
La formi Angliano, Franciano, Germaniano, Rusiano, Suediano, Daniano, Poloniano, Grekiano, Arabiano, Hispaniano, Skotiano, Laponiano, Suisiano esas tote reguloza, do permisata. Ma per imito dil uzado internaciona, qua por ta nomi di rasi o populi havas formi plu kurta, Ido preferas Anglo, Franco, Germano, Ruso, Suedo, Dano, Polono, Greko, Arabo, Hispano, Skoto, Lapono, Suiso (6).
De li venas reguloze l'adjektivi Angla, Franca, Germana, Rusa, Sueda, Dana, Polona, Greka, Araba, Hispana, Skota, Lapona, Suisa."

Do nur por certena nomi di populi existas anke formi plu kurta, qui esas simpla abreviuri, pro ke la lingui nacionala havas kurta nomi por ta populi.
Ma nur por ta nomi di populi. Remarkez anke la noto 6 dil paragrafo 20:

"(6) Nur la formo per -ano esas generala e generaligebla; la nomi di populi quale Anglo, Ruso esas nur abreviuri di la reguloza Angliano, ec. e devas konsideresar kom aparta kazi. (Progreso, VI, 95.)"

Do la formi plu kurta havas exakte la sama signifiko di la korespondanta formi plu longa:
Anglo = Angliano.
To signifikas ke, anke en ca kazi, ne existas distingo inter habitanti ed etniani*.

En la kazo di la populo di Italia, existas nur la formo Itali-an-a, derivita de Itali-a;
fakte ne existas radiko Ital-, existas nur la radiko Itali-, qua esas la radiko di la naciono Itali-a.

Saluti amikala!

Tiberio

Rosto skribabis:

Forsan me ne komprenas ulo, ma ad me la kazo di landani e naciani semblas plu simpla. En "KOMPLETA GRAMATIKO DETALOZA" esas skribita:
-i-. — Ta sufixo pasable internaciona adoptesis per la decido 487 por indikar « lando, regiono, domeno dependanta de... » e konseque la resortiso dil autoritato di... Ex. : baronio, komtio, dukio, princio, rejio, episkopio (43), parokio, e. c.

-an-. — Ta sufixo, -anus en la Latina, an, ano, ain, ien en altra lingui, quik adoptesis por indikar individuo apartenanta a klaso (urbo, lando, ensemblo) homo esanta «membro di... » : urbano, landano senatano, akademiano, societano, Kristano (16), samreligiano, samideano (17), samskopano, samluktano, e. c.; Kanadano, Italiano, Portugalano, Braziliano, Boliviano, e. c. (Videz ye la propra nomi en la Gramatiko.)

Do, "Ital-i-ano" esas membro dil lando Italia, mem lu esus Rusa segun sua nacio.
E "Ital-an-o" (sen sufixo "-i-") esas membro dil nacio "itali". Ma la formo "Italano" kustumale ne esas uzata nam esas uzata plu kurta formo "Italo".