mercoledì 8 agosto 2012

Pri "fidinda" e simila kazi


Kara lekteri,

ica sendajo esas respondo a la mesajo n. 11578 di la forumo “IdoCatalaOccitan”, quan vi povas lektar sub ica respondo.

Ante omno, me dicez ke la vorto “fidinda”, segun nia gramatiko KGD, esas tote korekta.

La dubiti venis de nekongruajo inter la gramatiko e la vortaro da Dyer, qua, evidente sub l’influo di nia lingui nacionala, enrejistras la verbo “fidar” kom verbo netransitiva, en realeso erorante, ni audacez dicar lo; fakte la nekongruajo esas en la vortaro ipsa, qua, pos l’indiko di netransitiveso, enrejistras la derivuro “fidinda”.

To duktis pensar ke la sufixo -ind- esas uzebla anke kun verbi netransitiva, e do on komencis dubitar o mem kontestar la regulo qua postulas l’uzo di -ind- ed anke di -ebl- ed -end- nur kun verbi transitiva. Ta regulo di la KGD esas en la parto explikanta la sufixo -ind-, en qua on lektas:

Remarkez bone, ke em, er, iv (videz ica) havas senco aktiva, ma ebl, end, ind senco pasiva. Do la tri lasta ne darfas aplikesar a verbi netransitiva.

Or, ica postulo esas tote justifikinda e logikala, nam -ebl- signifikas qua povas esar …ata, -end- signifikas qua devas esar …ata ed -ind- signifikas qua meritas esar …ata: do omna tri havas senco pasiva, e ne esus logikala uzar li kun verbi netransitiva, qui ne havas formo pasiva.

La KGD ipsa uzas plurafoye la vorti “fidinda”, “ridinda” e “dubebla” (nun “dubitebla”). Tamen la KGD esas tote koheranta kun su ipsa, nam to omna esas en konkordo kun l’importanta regulo pri la transitiveso di la verbi, qua ne darfas esas ignorata nek neglijata. Ol esas expozata detaloze en la paragrafo n. 45, qua trovesas en la chapitro di la verbi. Me transskribas hike la paragrafo integre:

45. — Malgre l'exemplo di lingui nacionala (qui agas pri la transitiveso dil verbi deskonkorde ed arbitrie) verbo esas transitiva en Ido, se ol expresas faco, ago povanta atingar direte ula objekto : dankar, mokar, nocar, obediar, repugnar ulu, nam vere e logike ulu povas esar direte l'objekto dil danko, dil moko, noco, obedio, repugno. Ico nekontesteble pruvesas dal fakto, ke l'objekto povas divenar la subjekto en voco pasiva : Dankez Deo, Deo esez dankata o Deo dankesez; il mokis ta povrulo, ta povrulo esis mokata o mokesis da ilu; el nocas vu, vu esos nocata o nocesos da elu; fine la filio obediis la matro, la matro esis obediata dal filio; ta procedo repugnas me, me esas repugnata o repugnesas da ta procedo.
Konseque, esas netransitiva en Ido nur la verbi qui logike, nature, quale naskar e mortar ne povas havar « objekto » (komplemento direta).
Restar, sejornar, repozar, kreskar, dekadar, degenerar, falar, irar, marchar, venar, arivar, departar, exemple, ne esas transitiva, ma tre certe netransitiva. En ica lasta verbi, la subjekto facas la ago totsame kam en verbo transitiva : en venar, arivar, kreskar la subjekto agas, quale en la transitivi frapar, donar, lektar; ma en li, netransitiva, nul « objekto » povas existar, nul « objekto » povas recevar la ago dil subjekto; ol restas en lu : on ne dicas venar ulu, arivar ulu, kreskar ulu, quale on dicas : frapar ulu, donar ulo, lektar ulo. Konseque la netransitiva nultempe darfas havar participo pasiva. Do nultempe dicez : venata, venita o venota; arivata, arivita, arivota; kreskata, kreskita o kreskota, ma nur, segun la kazo : venanta, veninta, venonta; arivanta, arivinta, arivonta; kreskanta, kreskinta, kreskonta. E tale pri omna verbo netransitiva. Cetere, merkez e memorez bone, ke nul formo pasiva darfas donesar en Ido a verbo netranstiva.


Nu, esas ne-negebla ke la verbo “fidar” ed anke la verbo “dubitar” e mem “ridar” povas ya havar objekto, nam singlu de oli expresas ago qua certe povas atingar ol direte, segun la logiko. Ni ne obliviez ke Ido esas linguo logikala, qua ne imitas la lingui naturala kande lia uzi esas nelogikala; en Ido on havas komplemento direta simple kande l’ago dil verbo povas vere e logike atingar direte ula objekto, ulu od ulo. Tala verbi esas logike transitiva, mem se en la lingui nacionala li ne esas lo. La verbi en Ido esas netransitiva nur kande oli nature ne povas havar “objekto”, quale on klarigas en la supera paragrafo di la KGD, en la parto centrala.

La lexikografi ne darfas ignorar ica grava regulo di la gramatiko, qua anke mantenas la linguo tre logikala. Do evidente l’indiko en la vortaro da Dyer di netransitiveso pri tala verbi ne esas aceptebla, nam ta indiko esas kontre la citita regulo e, pluse, la vortaro ipsa reale aplikas ta regulo kande ol montras la vorti “fidinda”, “dubinda” (= “dubitinda”), “dubebla” (= “dubitebla”), “ridinda”.
Yes, quale me ja skribis supere, mem la verbo “ridar” esas transitiva: ulu od ulo povas esar direte l’objekto di la rido, e lu esas do “ridinda”.
On darfas dicar sive pensar pri ulo sive pensar ulo, nam la verbo “pensar” esas mixita (netransitiva e transitiva);
nu, analoge on darfas dicar sive ridar pri ulu sive ridar ulu direte, e tale esas naturala konsequajo la vorto “ridinda”, quan la vortaro da Dyer enrejistras ne sola, ma mem kun amaso de plusa derivuri, qui konfirmas ol: “ridind(ul)o”, “ridindajo”, “ridindeso”, “ridindigar”.
Lo sama dicesez anke pri “dubitar”: dubitar pri ulo o dubitar ulo, quo, pro to, esas “dubitinda” o “dubitebla”; fakte anke ca vorto esas tre uzata en Idia, maxim ofte en la formo adverbala negala “nedubiteble”.

Do cafoye la KGD montras su koheranta e furnisas a ni la necesa instrumenti por klare solvar la questiono, e por identifikar l’eroro aperceptante ube ol esas.

Kordiale,

Tiberio

Partaka skribabis:

Hola, Robert!

Segun semblo, ne nur la verbo ne-transitiva "fidar" darfas esar uzata tale, ma anke plu multa verbi ne-transitiva qual "ridar, shamar, lamentar" (ridinda, shaminda, lamentinda), edc.

Me ne savas kad existas ula konkreta regulo por saveskar kande' tal uzo esas posibla e korekta, e kande' no, ma me preferas agar segun komuna senso kam aceptar literale lo priskribita en KGD.

Pri "fidebla", me nul-tempe uzas tal formo, pro ke me sentas, ke "fidinda" esas plu bona por lo sama; e kande ne, ni havas "sekura".

Me pensas ke ca grava temo, forsan, meritos l'intereso ed studio da nia kara lingual sekretario, Tiberio, ilqua, meajudike, kapablesas adminime konjektar omno relatanta la sufixo -ind, ed il povus publikigar maxim interesiva mesajo, sive hike, sive en Linguolisto, sive amba-loke, sive en ilua lektinda blogo, nome "Prilingua Letraro".

Ni omna eroras, e ni omna lernas. Standez bone!


* * * * * * * *
p a r t a k a
* * * * * * * *

Nessun commento:

Posta un commento